Брзите кредити станаа еден од најчестите начини за обезбедување на ликвидност кај домаќинствата. Податоците покажуваат дека пазарот на небанкарски финансиски друштва расте – во 2023 година тие издале кредити во вкупна вредност од над 250 милиони евра, што претставува раст од околу 15% во споредба со 2022 година (извор: НБРСМ).
Но, да се добие „добар“ брз кредит значи да се избере опција што е економски оправдана и долгорочно издржлива.
- Економска перспектива
Просечната нето плата во Северна Македонија во 2024 година е околу 36.500 денари.
Повеќето брзи кредити се движат од 3.000 до 80.000 денари, со рокови на отплата од 15 дена до 24 месеци.
Истражувањата покажуваат дека секое четврто домаќинство најмалку еднаш годишно користи краткорочно задолжување за покривање на трошоци.
Ова значи дека брзите кредити се важна алатка за ликвидност, но истовремено и потенцијален извор на финансиски ризик.
- Каматни стапки и ГСВТ
Номиналните камати кај брзите кредити често изгледаат прифатливи (околу 20–30% годишно).
Но, кога ќе се пресметаат сите трошоци (административни такси, пенали, осигурувања), Годишната стапка на вкупни трошоци (ГСВТ) може да достигне и над 100%, а во одредени случаи дури и 300%.
За споредба: кај класичните банкарски кредити, ГСВТ ретко ја надминува 7–9%.
Тоа значи дека „брзиот“ кредит е реално 10 пати поскап од банкарскиот, иако е полесно достапен.
- Што значи добар кредит во бројки?
Да претпоставиме дека земате 20.000 денари за рок од 6 месеци:
Фирма А: нуди номинална камата од 25%, ГСВТ = 45% → ќе вратите 23.600 денари.
Фирма Б: нуди „без камата“, но со административна такса од 3.000 денари → ќе вратите 23.000 денари.
Фирма В: нуди 15% камата, но и казни од 500 денари за секој ден задоцнување. Ако задоцните 10 дена, крајната сума ќе биде 28.000 денари.
✅ Добар кредит е оној кој има јасни услови, разумна ГСВТ (под 50%), и ниски казни за задоцнување.
- Ризик за домаќинствата
Ако месечната рата изнесува 5.000 денари, а просечната плата е 36.500 денари, тоа е 14% од приходот – прифатливо.
Но, ако домаќинството има и други кредити (банкарски или картички), долгот може да достигне над 40% од приходите, што веќе се смета за финансиски ризик.
Податоците од Народната банка покажуваат дека околу 11% од клиентите на небанкарските финансиски друштва каснат со отплата повеќе од 30 дена.
- Кој профил на клиент најмногу користи брзи кредити?
Невработени или со нестабилни приходи: 40%
Вработени со ниски плати: 35%
Пензионери: 15%
Мали бизниси и самовработени лица: 10%
Ова покажува дека најранливите групи се и најголеми корисници – што го прави пазарот социјално чувствителен.
- Предности и ризици во бројки
Предности:
Одобрување за 15–30 минути.
Висока стапка на одобрување (над 85% од апликациите).
Достапност и за лица со лоша кредитна историја.
Ризици:
Висок ГСВТ (често над 100%).
Казни што можат да ја зголемат главницата за 20–30% за само еден месец задоцнување.
Ризик од презадолжување ако се земат повеќе кредити истовремено.
Сценарија со бројки: како да добиеш „добар“ брз кредит (и како да не згрешиш)
Сценарио 1: „Добар кредит, дисциплиниран клиент“
Поставки
Главнина: 20.000 ден.
Рок: 6 месеци
ГСВТ: 35% годишно (без скриени такси)
Казни: нема (отплата навреме)
Пресметки
Камата ≈ 20.000 × 35% × (6/12) = 3.500 ден.
Вкупно за враќање: 23.500 ден.
Просечна месечна рата: ≈ 3.917 ден.
Опција за предвремена отплата (по 4-ти месец):
Заштеда на камата ≈ 3.500 × (2/6) = ≈ 1.167 ден.
Ново вкупно: ≈ 22.333 ден.
Зошто е „добар“? ГСВТ е умерен, нема скриени трошоци, јасна крајна сума. Ова е репер што треба да го бараш: транспарентно договарање, ГСВТ ≤ ~50%, флексибилна предвремена отплата.
Сценарио 2: „Реално секојдневие со мала грешка“
Поставки
Главнина: 30.000 ден.
Рок: 9 месеци
ГСВТ: 95% годишно
Адм. такса: 1.200 ден.
Една задоцнета рата: 5 дена × 250 ден./ден = 1.250 ден. казна
Пресметки
Камата ≈ 30.000 × 95% × (9/12) = 21.375 ден.
Вкупно без казната: 30.000 + 21.375 + 1.200 = 52.575 ден.
Просечна месечна рата (без казна): ≈ 5.842 ден.
Вкупно со казната: 52.575 + 1.250 = 53.825 ден.
Поука: Дури и една задоцнета рата ја крева цената забележливо. При ГСВТ блиску до 100% веќе плаќаш „две кредити во еден“. Ако мораш да земеш, планирај перниче за навремена уплата.
Сценарио 3: „Ризично – висока цена, пролонгирања и казни“
Поставки
Главнина: 40.000 ден.
Рок: 12 месеци
ГСВТ: 180% годишно
Адм. такса (старт): 2.000 ден.
Две пролонгирања („роловер“): 8% од главнината по пролонгирање → 2 × (0,08 × 40.000) = 6.400 ден.
Три задоцнувања по 10 дена, казна 300 ден./ден → 3 × 10 × 300 = 9.000 ден.
Пресметки
Камата ≈ 40.000 × 180% × (12/12) = 72.000 ден.
Вкупно: главнина + камата + такси + пролонгирања + казни
= 40.000 + 72.000 + 2.000 + 6.400 + 9.000
= 129.400 ден.
Просечно месечно оптеретување: ≈ 10.783 ден.
Поука: Висок ГСВТ + пролонгирања + казни = тројно поскапување. Ова е пат кон долговна спирала.
Брз „decision framework“ (како да препознаеш добра понуда за 2 минути)
Провери ГСВТ:
Зелено: ≤ 50%
Жолто: 50–100% (освен ако рокот е многу краток и си сигурен дека ќе враќаш навреме)
Црвено: > 100%
Собери сè на едно место: Вкупно = главнина + камата (по рок) + сите такси + реално очекувани казни (ако знаеш дека ќе доцниш).
Стрес-тест на буџет: Ратата ≤ 30% од нето приход. Додај 5–10% „перниче“ за неочекувано.
Предвремена отплата: Провери да нема пенали – ова е најбрз начин да ја намалиш вкупната камата.
Без пролонгирања: Роловерите ретко се „евтини“. Подобро е помал износ/пократок рок + дисциплина.
Мини-чеклист пред потпис
Кредиторот е лиценциран (НБ/МФ).
ГСВТ и крајна сума јасно наведени (во договор и понуда).
Нема „стандардни“ скриени такси (адм., осигурување) што не ги разбираш.
Казните се разумни и транспарентни (износ/ден и кога се активираат).
Имате план Б за навремена уплата (потсетник, автоматска уплата, резерва).
„Доброто“ обично значи умерен ГСВТ, нула скриени такси, реална рата и опција за предвремена отплата без пенал.
Една единствена задоцнета рата може да ја поскапи зделката изненадувачки многу.
Пролонгирањата и дневните казни се најскап дел од „брзиот“ кредит – избегнувај ги.